نشریه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس
پیاپی 37 (پاییز 1397)

امروزه مشخص شده است که حل مشکلات شهری با اصلاح رویکردهای سنتی مدیریتی و استفاده از رهیافت های نوین مدیریتی امکان پذیر است، که در این میان حکمروایی شایسته شهری می تواند در روند توسعه شهری و بهبود سکونتگاه های شهری نقش مهم و تعیین کننده ایفا نماید. در این راستا، هدف تحقیق حاضر، شناسایی و تبین نقش و تاثیر حکمروایی شایسته در توسعه پایدار شهر بهشهر می باشد. روش تحقیق توصیفی تحلیلی بوده و گردآوری اطلاعات مورد نیاز پژوهش از طریق مطالعات دقیق کتابخانه ای و استفاده از اسناد و مدارک و پیمایش صورت گرفت. حجم جامعه آماری با توجه جمعیت محدوده مورد مطالعه (157097) برابر با 385 نفر، از طریق فرمول کوکران محاسبه شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها بسته به ماهیت متغیرها از آزمون های آماری همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیره استفاده شده است. نتایج نشان می دهد، رابطه مثبت و معناداری میان حکمروایی شایسته شهری و توسعه پایدار شهری از نظر پاسخگویان برقرار است. بنابراین پیشنهاد می گردد مدیران شهر بهشهر به جایگاه و اهمیت رهیافت حکمروایی شایسته شهری و تاثیرات آن در دستیابی به توسعه پایدار ارج دهند و بازنگری های اساسی در الگوی رایج حکمروایی محدوده خود، ایجاد نمایند.

تحولات دهه های اخیر سبب شده است تا امکانات جدید شهرهای امروز مانند گذشته قادر به تامین آرامش و امنیت شهروندان نباشد. این مساله نابهنجاری اجتماعی و در کنار آن بروز رفتارهای جرم خیز در نظام سکونت شهری جهان شده است از سویی وجود امنیت در فضاهای عمومی به خصوص احساس امنیت در زنان می تواند در ارتقای الگوی فعالیت های اجتماعی موثر باشد و مشارکتی بهتر را در صحنه ی اجتماعی به وجود آورد. پژوهش حاضر با هدف بررسی مولفه های اثرگذار بر ایجاد حس امنیت زنان در هنگام حضور در پارک شهر گرگان می پردازد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی می باشد. جهت جمع آوری اطلاعات مورد نیاز، تعداد 382 پرسشنامه در میان بانوان استفاده کننده از پارک توزیع شده است. پایایی پرسشنامه ها از طریق آزمون آلفای کرونباخ مقدار 81/0 بدست آمده است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار Spss، Excel و آزمون های آماری ضریب همبستگی پیرسون و آزمون آنالیز واریانس یک طرفه استفاده شده است. نتایج حاصل از آزمون پیرسون نشان می دهد که بین شاخص های محیطی پارک ها با مقدار آزمون 0.275 و سطح معناداری  0.003 و شاخص وضعیت مبلمان شهری در پارک ها با مقدار آزمون 0.493 و سطح معناداری  0.000 رابطه معنادار و مثبتی وجود دارد. نتایج آزمون رگرسیون نیز نشان می دهد که متغیر وضعیت روشنایی در شب، متغیر تردد در شب، متغیر وضعیت پیاده روها و معابر، متغیر بافت کالبدی محیط پارک و متغیر دسترسی بر حضور زنان در پارک تاثیرگذار می باشند و رابطه اثرگذاری شاخص های کالبدی پارک ها بر ایجاد احساس امنیت زنان تایید می شود.

شهر جیرفت با دارا بودن 204 هکتار بافت فرسوده مصوب در محدوده ی مرکزی از معضلات کالبدی، اجتماعی و زیست محیطی فراوانی رنج می برد. از این رو لازم است بر پایه رویکرد مشخصی سازمان فضایی آن مورد بازطراحی مجدد قرار گیرد. این پژوهش با ماهیتی تحلیلی-تفسیری و با تاکید بر رویکرد اکولوژیک و اقتباس از تجربه سایر شهرهای که مبتنی بر کارکردهای بومی شهر جیرفت استخراج شده اند و همچنین با تحلیل نظام کاربری و عملکردی، شبکه ارتباطی، سازمان همگانی و تحلیل منظر با پیروی از دو اصل طرح های فرداداست و منطقه بلافصل به طراحی نقشه پیشنهادی در سازمان فضایی بافت فرسوده بپردازد. با توجه به شیوه تحقیق به کار گرفته شده مهمترین منابع برای تحلیل و تفسیر وضع موجود؛ عکس ها، نقشه ها و طرح های است که مورد تفسیر قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد، سازمان فضایی بافت فرسوده شهر جیرفت در حال حاضر دارای سه بخش اصلی می باشد: بخش غربی که دارای تراکم نسبی پایین ، تخلخل بالا، تعدد زمین های بزرگ خالی و تعدد خانه باغ ها است. بخش مرکزی که دارای تراکم نسبتا بالا به ویژه در لبه خیابان اصلی است و همچنین ریزدانگی قطعات و کمبود فضاهای شهری در این پهنه مشهود است. بخش شرقی نیز دارای تراکم نسبی پایین و تعدد زمین های خالی و اندازه قطعات متوسط با سطح زیربنای متوسط است. با توجه به تفسیر سازمان فضایی در بافت فرسوده شهر جیرفت و تحلیل سایت، سازمان فضایی در قالب نقشه ی پیشنهادی مورد بازطراحی قرار گرفته است.

ناسازگاری ساختار کالبدی با بافت اجتماعی در محلات تاریخی و هویت مند موجب ایجاد مشکلاتی همچون: فرسودگی بافت و پایین آمدن ضریب نوسازی، از بین رفتن حس تعلق به محله و کاهش حس همبستگی اجتماعی بین ساکنان محله ، خروج ساکنین بومی از محله و ایجاد ناامنی های اجتماعی خواهد شد؛ لذا در این پژوهش سعی شده است، راهکارهایی در جهت رفع این ناسازگاری ها و ساماندهی آن ها ارایه گردد تا موجب زنده نگه داشتن این بافت های با ارزش ، جلوگیری از فرسودگی هر چه بیشتر این محلات ، خروج ساکنان بومی  و افزایش حس تعلق و حس مسئولیت ساکنان غیربومی نسبت به محله شود تا از این طریق  ضریب نوسازی و مرمت درمحله را بالا برده و امنیت اجتماعی را در بافت ایجاد کرد. هدف اصلی این تحقیق، بررسی میزان انطباق ساختار کالبدی با ساخت و بافت اجتماعی و جمعیتی محله قلعه چهارلان شهر سنندج و ارایه ی راهکارهایی، جهت ساماندهی محله بود . این تحقیق، از نوع توصیفی-تحلیلی می باشد،که از طریق پیمایش و برداشت های میدانی و تهیه و توزیع پرسش نامه در بین ساکنین محله و تجزیه و  تحلیل نتایج پرسش نامه با استفاده از نرم افزار آماری (spss)،تاثیر ساختار کالبدی بر بافت اجتماعی محله بررسی شد؛ و از داده های ثانویه ، نظیر (عکس های هوایی و ماهواره ای ، طرح های جامع و تفصیلی ، سالنامه های آماری ، سفرنامه ها و اسناد تاریخی)،  جهت بررسی چگونگی تغییرات ساخت و بافت کالبدی و اجتماعی محله قلعه چهارلان، در طول زمان استفاده شد. نتایج تحقیق بیانگیر این است که ، در بین بیشتر عوامل تشکیل دهنده ی ساختار کالبدی محله قلعه چهارلان با بافت اجتماعی آن ، سازگاری و انطباق لازم وجود ندارد . در نهایت با توجه به دوران گذار تاریخی محله و وضع موجوداکنون آن ، برای ارایه ی راهبردهایی در جهت ساماندهی محله قلعه چهارلان،  به تحلیل ساختار کالبدی آن ، با استفاده از روش تحلیل سوات به روش فازی سازی،  با  بررسی پرسش نامه های توزیع شده در بین متخصصین،  کارشناسان و دانشجویان ، در ارتباط با نقاط قوت ، ضعف ، فرصت و تهدید های محله به این نتیجه رسیدیم که، اتخاذ راهبردهای تدافعی در این محله ، می توانند در ایجاد انطباق و سازگاری بین ساختار کالبدی و بافت اجتماعی محله مورد مطالعه مفید باشند.

یکی از مراحل اصلی آمایش سرزمین تعیین توان اکولوژیکی سرزمین است. از آنجا که نمی توان توسعه شهر ها را محدود ساخت باید آنها را متناسب با نیازهای امروز و فردای بشر آماده نمود، به گونه ای که از وارد آمدن آسیب بر محیط زیست جلوگیری شود هدف از تحقیق حاضر ارزیابی توان اکولوژیکی استان اردبیل جهت توسعه شهری است. در این پژوهش به پهنه بندی توان اکولوژیکی استان اردبیل با استفاده از تلفیق مدل فازی و آنتروپی شانون پرداخته و سپس با بهره گیری از روش تاکسونومی عددی اقدام به اولویت بندی توان های محیطی استان اردبیل  شده است تا در پنج بازه بسیار مطلوب، مطلوب، متوسط ،ضعیف و بسیار ضعیف توان منطقه جهت توسعه پایدار شهری مشخص شود. به کارگیری مدل های چند معیاره از جمله استنتاج گر فازی و تولید نقشه هایی که به واقعیت نزدیک هستند کمک موثری برای تشخیص اراضی جهت استقرار و توسعه شهری استان اردبیل می تواند بکند. نتایج تحقیق نشان دادکه در هر دو روش (فازی و تاکسونومی) قسمت های شمالی استان جز مناطق مناسب تا خیلی مناسب، قسمت های جنوبی متوسط نامناسب، بخش هایی از قسمت های شرقی متوسط تا مناسب و قسمت های غربی نامناسب می باشند. براساس یافته ها مناطق خیلی مناسب 24/12 درصد، مناسب 27/18 درصد، متوسط 40/20 درصد، نامناسب 13/25 درصد، خیلی نامناسب 96/23 درصد استان را شامل می شود. نتایج تحقیق می تواند کمک شایانی در مکان گزینی مناسب شهرها جهت پیشگیری از بحران های محیط زیست و استفاده شایسته و پایدار از امکانات یک منطقه بشمار آید.

هدفاینمقالهارزیابی میزان آسیب پذیری کالبدی ساختمان های آموزشی شهر بروجرد و ارایه راهکارهایی برای کاهش آسیب پذیری این مراکز آموزشی می باشد. این پژوهش از نوع توصیفی - تحلیلی و روش انجام آن میدانی می باشد. جامعه آماری این تحقیق مراکز آموزش ابتدایی شهر بروجرد می باشد. نتایج نشان می دهد در بین معیارهای ارزیابی ، شاخص کالبدی با وزن 0.238دارای بالاترین اهمیت و شاخص همسایگی با وزن 0.188 در انتها قرار گرفته است. پس از ارزیابی مشخص گردید 43.75درصد از ساختمان های آموزشی شهر بروجرد دارای آسیب پذیری بالا،  25درصد در طبقه آسیب پذیری متوسط و 31.25 درصد دارای آسیب پذیری کم می باشند. بیش ترین ضعف این مراکز در بخش ایمنی و سازه این ساختمان ها دیده می شود که می توان با برنامه ریزی برای کاهش آسیب پذیری بر مبنای تعیین اولویت مراکز  بر اساس میزان آسیب پذیری، گامی مهم در کاهش آسیب پذیری این مراکز آموزشی و ایمن نمودن آنها برداشت و آسیب پذیری شهر را نسبت به مخاطرات طبیعی کم کرد.

تاب آوری به عنوان یکی از مهمترین موضوعات حوزه شهری که ضامن تداوم برنامه و ارتقا کیفیت زندگی از طریق پیشگیری و آمادگی مواجهه با بسیاری از چالش های شهریست. سوانح طبیعی به عنوان چالشی اساسی برای شهرها و مانعی در جهت نیل به توسعه پایدار جوامع انسانی مطرح می باشند.ایران به عنوان یکی از ده کشور بلاخیز دنیا به لحاظ قرار گیری بر روی گسل و مواجهه با زلزله است به طوری که مساحت در معرض خطر کشور 31/7 درصد می باشد و این در حالی است که 70 درصد از جمعیت کشور در مناطق در معرض خطر سوانح طبیعی ساکن هستند، شهر رویان که به عنوان نمونه مورد بررسی انتخاب شده است نیز در منطقه با خطر بالا از نظر قرارگیری بر روی گسل زلزله قرار گرفته است، لذا هدف این پژوهش «تبیین مولفه ها و شاخصه های سازنده تاب آوری شهر در برابر سوانح »؛ این پژوهش به دنبال «اندازه گیری میزان تاب آوری در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، نهادی و کالبدی (به عنوان ابعاد اصلی تاب آوری) به منظور مقابله با سوانح طبیعی در شهر رویان است»،  در همین راستا جامعه آماری این تحقیق خانوارهای ساکن در محلات مختلف رویان است که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای با لحاظ کردن مواردی چون موقعیت جغرافیایی و پایگاه اجتماعی- اقتصادی به عنوان نمونه انتخاب شده اند، از طرفی دیگر، برای سنجش تاب آوری از بین خانوارهای ساکن در محلات نمونه، با استفاده از فرمول کوکران 365خانوار به عنوان جامعه نمونه تحقیق انتخاب شده اند. نتایج پژوهش نسان می دهد شهر رویان در بعد اجتماعی بالاترین آمادگی در برابر حوادث طبیعی را دارا بوده و بعدازآن به ترتیب مولفه های: اقتصادی ، نهادی و کالبدی قرار گرفته اند.